Λίγο πριν το φάρο, ο δρόμος οδηγεί στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου Ιράς ή Νηράς, ένα αξιόλογο ιστορικό μοναστήρι που ιδρύθηκε πιθανότατα στις αρχές του 17ου αιώνα, το 1637 ή και παλαιότερα. Χτίστηκε από εφτά οικογένειες που αφιέρωσαν μεγάλη ακίνητη περιουσία σ' αυτό. Ο σημερινός ναός είναι μεταγενέστερος. Το τέμπλο του είναι σύγχρονο με τις εικόνες του που έγιναν το 1799. Δεκατρείς εικόνες του δωδεκαόρτου και τα τρία δεσποτικά είναι έργα του αγιογράφου Ανδρέα Μπέτζου. Είναι όλες ζωγραφισμένες με ειδικό αβγόχρωμα πάνω στο σανίδι και διατηρούνται σε αρκετά καλή κατάσταση. Η δεσποτική εικόνα του Αγίου Νικολάου είναι έργο ενός άλλου γνωστού αγιογράφου, του Δημητρίου Φώσκαρη από το 1699. Είναι η πιο παλιά ενυπόγραφη και χρονολογημένη φορητή εικόνα της Λευκάδας, η οποία κλάπηκε και ξαναβρέθηκε το 1979 με πολλές φθορές. Σήμερα φυλάσσεται σε κτήριο του μοναστηριού στο χωριό Αθάνι. Το μοναστήρι δεν έχει τοιχογραφίες. Ο τελευταίος μοναχός που ασκήτευε εκεί, πέθανε το 1949.

      Ο φάρος του Λευκάτα χτίστηκε πάνω σε αρχαίο ναό αφιερωμένο στον Απόλλωνα. Το κυριότερο ιερό της Λευκάδας, το οποίο αναφέρεται συχνά στις αρχαίες πηγές, ήταν αυτό του Απόλλωνα Λευκάτα. Βρίσκεται στο νότιο άκρο του νησιού, στο απόκρημνο ομώνυμο ακρωτήριο που είναι γνωστό ως Δουκάτο ή και, όπως αναφέρεται σε παλιούς ιταλικούς χάρτες, ως Salto di Saffo (άλμα της Σαπφούς). Στην κορυφή του λόφου εντοπίστηκαν από τον W . Dorpfeld λείψανα αρχαίων οικοδομημάτων που ανήκουν στο συγκρότημα του τεμένους, Τη θέση του ναού σήμερα καταλαμβάνει ο σύγχρονος λιθόκτιστος φάρος του Λευκάτα. Σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς, οι ανθρωποθυσίες αποτελούσαν το κύριο μέρος των ετήσιων εορτών προς τιμή του Απόλλωνα. Με το πέρασμα του χρόνου έγιναν προσπάθειες μετριασμού αυτής της βάρβαρης συνήθειας. Έτσι φαίνεται ότι κάποια στιγμή, άγνωστο πότε, άρχισαν να χρησιμοποιούν κατάδικους για τις θυσίες.

      Όπως αναφέρει ο Στράβων (1ος αι. π.Χ. - 1ος αι. μ.Χ.) στην ετήσια εορτή του Απόλλωνα επιλεγόταν κάποιος κατάδικος ως εξιλαστήριο θύμα και ριχνόταν από τα βράχια του ακρωτηρίου στη θάλασσα. Τέτοιες εορτές επιζούσαν έως τα ρωμαϊκά χρόνια. Το θύμα επιφορτίζεται όλα τα αρνητικά στοιχεία και τις αμαρτίες της πόλης και με την προσφορά του τις εξαγνίζει.

      Με τις καθαρτήριες ιδιότητες του Απόλλωνα είναι πολύ πιθανό να συνδέεται και ο θρύλος για την πτώση της Σαπφούς από τα βράχια του Λευκάτα, εξαιτίας ενός αποτυχημένου ερωτά της. Οι αρχαίοι συγγραφείς, με πρώτο τον ποιητή Ανακρέοντα, αναφέρονται συχνά σε επωνύμους και ανώνυμους που έπεσαν από τους βράχους του ακρωτηρίου για να βρουν διέξοδο στα ερωτικά τους πάθη. Έτσι, σε κωμωδίες του 4ου αι. π.Χ. η Λευκάδα εμφανίζεται ως συνώνυμο του ανεπιτυχούς έρωτα και του εξαγνισμού.

      Μετά τη νικηφόρο ναυμαχία του Αυγούστου στο Άκτιο (31 π.Χ.) που αποδόθηκε και στη συμβολή του θεού Απόλλωνα, ιερό του οποίου βρισκόταν κοντά στο χώρο της ναυμαχίας, ο Λευκάτας Απόλλωνας ονομάζεται Λευκάδιος και Ακτιακός. «Εν δε τη Λευκάδι άκρα μεν έστιν υψηλή νεώς δε Απόλλωνι ίδρυται και Άκταιον γε αυτόν οι τιμώντες ονομάζουσιν» (Aelianus, De Natura Animalium , XI 8)

      Σήμερα ελάχιστα ίχνη του αρχαίου ναού διακρίνονται κάτω από το φάρο. Το τοπίο όμως είναι τόσο εντυπωσιακό, που μεταδίδει στον επισκέπτη τη μαγεία του μυστηριακού χαρακτήρα του.